Những trò lố hay là Va-Ren và Phan Bội Châu
NHỮNG TRÒ LỐ
HAY LÀ VA-REN VÀ PHAN BỘI CHÂU
(Nguyễn ái Quốc)
I. VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM
1. Tác giả
Nguyễn ái Quốc là tên gọi rất nổi tiếng
của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được dùng từ năm 1919 đến năm 1945. Bút danh Nguyễn ái
Quốc gắn với tờ báo Người cùng khổ,
nhiều truyện kí (sau này in thành Truyện
kí Nguyễn ái Quốc) và tác phẩm Bản án
chế độ thực dân Pháp viết trên đất Pháp, bằng tiếng Pháp trong thời gian từ
1922 đến 1925.
của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được dùng từ năm 1919 đến năm 1945. Bút danh Nguyễn ái
Quốc gắn với tờ báo Người cùng khổ,
nhiều truyện kí (sau này in thành Truyện
kí Nguyễn ái Quốc) và tác phẩm Bản án
chế độ thực dân Pháp viết trên đất Pháp, bằng tiếng Pháp trong thời gian từ
1922 đến 1925.
2. Tác phẩm
Truyện ngắn Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu được viết ngay sau khi
nhà cách mạng Phan Bội Châu bị bắt cóc (18-6-1925) ở Trung Quốc bị giải về giam
ở Hoả Lò – Hà Nội và sắp bị xử án, còn Va-ren thì
chuẩn bị sang nhậm chức Toàn quyền Đông Dương. Tác phẩm được viết với mục đích
cổ động phong trào của nhân dân trong nước đòi thả Phan Bội Châu.
nhà cách mạng Phan Bội Châu bị bắt cóc (18-6-1925) ở Trung Quốc bị giải về giam
ở Hoả Lò – Hà Nội và sắp bị xử án, còn Va-ren thì
chuẩn bị sang nhậm chức Toàn quyền Đông Dương. Tác phẩm được viết với mục đích
cổ động phong trào của nhân dân trong nước đòi thả Phan Bội Châu.
II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Những trò lố hay là Va–ren và Phan Bội Châu là một truyện ngắn có tính chất kí sự nhưng thực tế là hư
cấu, do tác giả tưởng tượng và sáng tạo từ sự việc trước khi sang Đông Dương nhậm
chức, Va-ren có tuyên bố sẽ quan tâm tới Phan Bội Châu.
cấu, do tác giả tưởng tượng và sáng tạo từ sự việc trước khi sang Đông Dương nhậm
chức, Va-ren có tuyên bố sẽ quan tâm tới Phan Bội Châu.
2. a) Trước khi sang Đông Dương, do sức ép của công luận ở Pháp và Đông Dương, Va-ren đã hứa sẽ
chăm sóc vụ Phan Bội Châu.
chăm sóc vụ Phan Bội Châu.
b) Nhưng thực chất đó chỉ là một lời hứa dối trá nhằm trấn
an công luận, trấn an nhân dân Việt Nam đang đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu.
an công luận, trấn an nhân dân Việt Nam đang đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu.
Tác giả đã sử dụng biện pháp châm biếm sâu cay để lật tẩy
bộ mặt giả dối của Va-ren. Y đã hứa một cách “nửa chính thức”, tức là
hứa ỡm ờ, hứa mà không nhất thiết phải thực hiện. Tiếp theo Người lại viết:
“giả thử cứ cho rằng một vị Toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi
chăng nữa…”. Viết như thế, Người đã ngầm cho độc giả (nhân dân Việt Nam)
nhận rõ bộ mặt thật của những tên quan thực dân. Trong quá trình cai trị, để có
thể vơ vét được nhiều của cải, để bóc lột được công sức lao động của nhân dân Đông
Dương một cách tàn tệ, thậm chí đi làm bia đỡ đạn cho chúng, chúng đã hứa rất
nhiều nhưng không bao giờ giữ lời hứa, nhất là khi những lời hứa ấy lại không
mang đến lợi ích cho chúng.
bộ mặt giả dối của Va-ren. Y đã hứa một cách “nửa chính thức”, tức là
hứa ỡm ờ, hứa mà không nhất thiết phải thực hiện. Tiếp theo Người lại viết:
“giả thử cứ cho rằng một vị Toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi
chăng nữa…”. Viết như thế, Người đã ngầm cho độc giả (nhân dân Việt Nam)
nhận rõ bộ mặt thật của những tên quan thực dân. Trong quá trình cai trị, để có
thể vơ vét được nhiều của cải, để bóc lột được công sức lao động của nhân dân Đông
Dương một cách tàn tệ, thậm chí đi làm bia đỡ đạn cho chúng, chúng đã hứa rất
nhiều nhưng không bao giờ giữ lời hứa, nhất là khi những lời hứa ấy lại không
mang đến lợi ích cho chúng.
3. a) Trong đoạn văn có hai nhân vật: Va-ren và Phan
Bội Châu, được xây dựng theo quan hệ tương phản, đối lập nhau: Va-ren là một
viên toàn quyền, còn Phan Bội Châu là một người tù. Một bên là kẻ bất lương nhưng
thống trị, bên kia là người cách mạng vĩ đại nhưng đã thất thế. Tác giả dành một
số lượng từ ngữ lớn, hình thức ngôn ngữ trần thuật để khắc hoạ tính cách Va-ren. Còn với
Phan Bội Châu, tác giả dùng sự im lặng làm phương thức đối lập. Đây là một cách
viết vừa tả vừa gợi, rất thâm thuý, sinh động và lí thú.
Bội Châu, được xây dựng theo quan hệ tương phản, đối lập nhau: Va-ren là một
viên toàn quyền, còn Phan Bội Châu là một người tù. Một bên là kẻ bất lương nhưng
thống trị, bên kia là người cách mạng vĩ đại nhưng đã thất thế. Tác giả dành một
số lượng từ ngữ lớn, hình thức ngôn ngữ trần thuật để khắc hoạ tính cách Va-ren. Còn với
Phan Bội Châu, tác giả dùng sự im lặng làm phương thức đối lập. Đây là một cách
viết vừa tả vừa gợi, rất thâm thuý, sinh động và lí thú.
b) Trong cuộc đối thoại (tưởng tượng) của tác giả, hầu như
chỉ có Va-ren nói, còn Phan Bội Châu thì im lặng. Bởi vậy, ngôn ngữ
của Va-ren thực chất là ngôn ngữ độc thoại, tự nói một mình. Qua
lời nói, cử chỉ, Va-ren bộc lộ rõ tính cách nham hiểm, thâm độc. Y không ngừng
ve vuốt, dụ dỗ, bịp bợm một cách trắng trợn nhằm thuyết phục Phan Bội Châu từ bỏ
tư tưởng cách mạng, cộng tác với chúng (thực chất là đầu hàng). Thậm chí y còn đem
cả thân thế (từng là một kẻ phản bội đồng đội, đồng chí trong Đảng Xã hội) ra để
thuyết phục Phan Bội Châu hãy theo gương y để có được một cuộc sống sung sướng.
chỉ có Va-ren nói, còn Phan Bội Châu thì im lặng. Bởi vậy, ngôn ngữ
của Va-ren thực chất là ngôn ngữ độc thoại, tự nói một mình. Qua
lời nói, cử chỉ, Va-ren bộc lộ rõ tính cách nham hiểm, thâm độc. Y không ngừng
ve vuốt, dụ dỗ, bịp bợm một cách trắng trợn nhằm thuyết phục Phan Bội Châu từ bỏ
tư tưởng cách mạng, cộng tác với chúng (thực chất là đầu hàng). Thậm chí y còn đem
cả thân thế (từng là một kẻ phản bội đồng đội, đồng chí trong Đảng Xã hội) ra để
thuyết phục Phan Bội Châu hãy theo gương y để có được một cuộc sống sung sướng.
c) Ngược lại với sự ba hoa, khoác lác của Va-ren, từ đầu đến
cuối Phan Bội Châu chỉ im lặng. Ông phớt lờ, coi như không có Va-ren trước mặt.
Sự im lặng, dửng dưng của Phan Bội Châu thể hiện một thái độ khinh bỉ cực độ, đồng
thời cũng cho thấy bản lĩnh kiên cường của nhà cách mạng trước kẻ thù, cho dù đó
là Toàn quyền Đông Dương đi chăng nữa.
cuối Phan Bội Châu chỉ im lặng. Ông phớt lờ, coi như không có Va-ren trước mặt.
Sự im lặng, dửng dưng của Phan Bội Châu thể hiện một thái độ khinh bỉ cực độ, đồng
thời cũng cho thấy bản lĩnh kiên cường của nhà cách mạng trước kẻ thù, cho dù đó
là Toàn quyền Đông Dương đi chăng nữa.
4. Ý nghĩa của bài văn sẽ giảm đi rất nhiều nếu không có
những lời bình vừa hóm hỉnh vừa sắc sảo của tác giả. Từ đầu cuộc đối thoại, tác
giả như đang ngồi ngay bên cạnh, chứng kiến Va-ren giở đủ mọi
ngón nghề và cũng chứng kiến sự thất bại thảm hại của y trước người tù cách mạng.
Sau đó tác giả đưa ra lời bình: “Nhưng cứ xét binh tình, thì đó chỉ là vì
(Phan) Bội Châu không hiểu Va-ren cũng như Va-ren không hiểu
(Phan) Bội Châu”. Thật hóm hỉnh và sâu sắc. Hai chữ “không hiểu”
được tác giả giải thích một phần (không phải vì không hiểu tiếng nói của nhau vì
đã có thông ngôn), còn lại để cho bạn đọc tự suy ngẫm. Như vậy, hai con người
không hiểu được nhau chỉ có thể vì họ không thể và không bao giờ cùng tư tưởng,
chí hướng, không bao giờ đi chung một con đường. Dù Va-ren có nói gì
chăng nữa thì với Phan Bội Châu, y cũng chỉ là một kẻ xa lạ, một kẻ không đáng để
Phan Bội Châu phải bận tâm.
những lời bình vừa hóm hỉnh vừa sắc sảo của tác giả. Từ đầu cuộc đối thoại, tác
giả như đang ngồi ngay bên cạnh, chứng kiến Va-ren giở đủ mọi
ngón nghề và cũng chứng kiến sự thất bại thảm hại của y trước người tù cách mạng.
Sau đó tác giả đưa ra lời bình: “Nhưng cứ xét binh tình, thì đó chỉ là vì
(Phan) Bội Châu không hiểu Va-ren cũng như Va-ren không hiểu
(Phan) Bội Châu”. Thật hóm hỉnh và sâu sắc. Hai chữ “không hiểu”
được tác giả giải thích một phần (không phải vì không hiểu tiếng nói của nhau vì
đã có thông ngôn), còn lại để cho bạn đọc tự suy ngẫm. Như vậy, hai con người
không hiểu được nhau chỉ có thể vì họ không thể và không bao giờ cùng tư tưởng,
chí hướng, không bao giờ đi chung một con đường. Dù Va-ren có nói gì
chăng nữa thì với Phan Bội Châu, y cũng chỉ là một kẻ xa lạ, một kẻ không đáng để
Phan Bội Châu phải bận tâm.
Kết thúc cuộc đối thoại (mà thực chất là độc thoại), tác
giả còn dẫn lời của một nhân vật tưởng tượng khác (anh lính dõng) để tạo cho câu
chuyện cảm giác khách quan. Theo lời anh lính dõng, anh ta có thấy “đôi ngọn
râu mép người tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn
ra có một lần thôi”. Với chi tiết này, trong con mắt của Phan Bội Châu, Va-ren cũng chỉ
là một đứa trẻ.
giả còn dẫn lời của một nhân vật tưởng tượng khác (anh lính dõng) để tạo cho câu
chuyện cảm giác khách quan. Theo lời anh lính dõng, anh ta có thấy “đôi ngọn
râu mép người tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn
ra có một lần thôi”. Với chi tiết này, trong con mắt của Phan Bội Châu, Va-ren cũng chỉ
là một đứa trẻ.
5.* Dường như thế vẫn chưa diễn tả hết được
thái độ khinh miệt của Phan Bội Châu đối với Va-ren, tác giả còn đưa ra lời của
một nhân chứng tưởng tượng khác mà theo lời của tác giả, “chẳng dám nêu tên”,
quả quyết rằng Phan Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren. Và Người lại còn chua thêm:
“cái đó thì có thể”.
thái độ khinh miệt của Phan Bội Châu đối với Va-ren, tác giả còn đưa ra lời của
một nhân chứng tưởng tượng khác mà theo lời của tác giả, “chẳng dám nêu tên”,
quả quyết rằng Phan Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren. Và Người lại còn chua thêm:
“cái đó thì có thể”.
Sự trần thuật xen lẫn các yếu tố bình luận
rất phong phú, đa dạng của tác giả khiến cho câu chuyện hết sức hấp dẫn, góp phần
làm nổi bật tình cảnh vừa lố bịch vừa hài hước của Va-ren, đồng thời cũng làm rõ
thêm thái độ, tính cách, bản lĩnh của Phan Bội Châu.
rất phong phú, đa dạng của tác giả khiến cho câu chuyện hết sức hấp dẫn, góp phần
làm nổi bật tình cảnh vừa lố bịch vừa hài hước của Va-ren, đồng thời cũng làm rõ
thêm thái độ, tính cách, bản lĩnh của Phan Bội Châu.
III. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. Tóm tắt
Đoạn trích khắc hoạ hai nhân vật có tính
cách hoàn toàn đối lập nhau: Va-ren thì gian trá, lố bịch, đại diện cho thực dân
Pháp phản động ở Đông Dương; Phan Bội Châu kiên cường, bất khuất, xứng đáng là
vị anh hùng, tiêu biểu cho khí phách của dân tộc Việt Nam.
cách hoàn toàn đối lập nhau: Va-ren thì gian trá, lố bịch, đại diện cho thực dân
Pháp phản động ở Đông Dương; Phan Bội Châu kiên cường, bất khuất, xứng đáng là
vị anh hùng, tiêu biểu cho khí phách của dân tộc Việt Nam.
2. Cách đọc
Với văn bản này, cần chú ý giọng điệu của hai nhân vật:
– Giọng người
kể chuyện: mỉa mai, châm biếm một cách sắc sảo.
kể chuyện: mỉa mai, châm biếm một cách sắc sảo.
– Giọng Toàn quyền Va-ren: thâm độc, mềm mỏng một cách xảo
trá.
trá.
Trong
cả cuộc đối thoại, Phan Bội Châu không nói một lời, do đó không cần chú ý đến
giọng điệu của nhân vật này. Tuy nhiên, nổi bật lên trong đó là lời bình luận của
người kể chuyện cũng như thái độ của nhân vật đó (và cũng có thể coi là thái độ
của nhân vật khi nói đến Phan Bội Châu. Đó là thái độ kính phục đối với người
chiến sĩ cách mạng, đồng thời sự mỉa mai, châm biếm càng tăng lên khi nói đến sự
“lố” của viên quan Toàn quyền.
cả cuộc đối thoại, Phan Bội Châu không nói một lời, do đó không cần chú ý đến
giọng điệu của nhân vật này. Tuy nhiên, nổi bật lên trong đó là lời bình luận của
người kể chuyện cũng như thái độ của nhân vật đó (và cũng có thể coi là thái độ
của nhân vật khi nói đến Phan Bội Châu. Đó là thái độ kính phục đối với người
chiến sĩ cách mạng, đồng thời sự mỉa mai, châm biếm càng tăng lên khi nói đến sự
“lố” của viên quan Toàn quyền.
3. Trong truyện
tuy không nói, thế nhưng chúng ta có thể nhận rõ thái độ khinh bỉ của Phan Bội
Châu đối với Va-ren. Thái độ lạnh nhạt, thờ ơ với nụ cười khinh bỉ chính là những
minh chứng chứng minh cho điều đó.
tuy không nói, thế nhưng chúng ta có thể nhận rõ thái độ khinh bỉ của Phan Bội
Châu đối với Va-ren. Thái độ lạnh nhạt, thờ ơ với nụ cười khinh bỉ chính là những
minh chứng chứng minh cho điều đó.
4. Cụm từ “những trò lố” trong nhan đề tác phẩm chính là
có ý vạch trần những hành động lố lăng và bản chất xấu xa của Va-ren. Nó bóc trần
những hành động giả tạo, kệch kỡm của tên toàn quyền.
có ý vạch trần những hành động lố lăng và bản chất xấu xa của Va-ren. Nó bóc trần
những hành động giả tạo, kệch kỡm của tên toàn quyền.
Copyright © 2021